اکنون جهت آگاهی بیشتر بحث را در چند محور با کمی تفصیل بیشتر پی میگیریم:
یک. تأثیر فرهنگ عاشورا در پیدایش انقلاب اسلامی
1ـ1. اهداف و انگیزههای انقلابیان
هدف و انگیزه مردم ایران از انقلاب اسلامی، نابودی ظلم، استبداد و استکبار و بر پایی حکومت عدل الهی و اجرای احکام اسلامی به عنوان «معروف» و جلوگیری از وابستگی به اجانب و بیگانگان به عنوان «منکر» بود. اینها همان انگیزه و هدف امام حسین(ع) از قیام عاشورا بود آنجا که میفرماید: « انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدّی ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن المنکر و اسیر بسیرة جدّی و ابی علی ابن ابی طالب(ع) ».
اگر یزید بن معاویه تجاهر به فسق و فجور داشت، خاندان پهلوی نیز همان گونه عمل میکردند و به عنوان نمونه باید گفت: اسلام زدایی را تا آنجا رساندند که به طور رسمی تاریخ هجرت پیامبر اکرم(ص) را به تاریخ شاهنشاهی تبدیل کردند!! امام راحل(ره) دربارة تأثیر عاشورا بر اهداف و انگیزههای انقلاب اسلامی میفرماید: «حضرت سید الشهدا(ع) به همه آموخت که در مقابل ظلم، در مقابل ستم، در مقابل حکومت جائر چه باید کرد». قیام عاشورا در کلام و بیان امام خمینی(ره)، ص55
برخی از علمای اسلامی بر این عقیدهاند که مهمترین انگیزه امام حسین(ع) از این قیام، ایجاد حکومت اسلامی بوده است. امام خمینی(ره)، در این زمینه میفرماید: «زندگی سیدالشهدا(ع)، زندگی حضرت صاحب(ع)، زندگی همه انبیای عالم، همه انبیا ـ از اول، از آدم تا حالا ـ همهشان این معنا بوده است که در مقابل حکومت جور، حکومت عدل را میخواستند درست کنند». همان، ص 55
ازاینرو یکی از مهمترین شعارهای انقلابیون انقلاب، این بود: «نهضت ما حسینیه، رهبر ما خمینیه»
1ـ2. رهبری انقلاب
وجود رهبری حسینگونه همچون امام خمینی(ره)، یکی از مهمترین تأثیرات نهضت عاشورا در پیدایش انقلاب اسلامی بود.
مردم ایران، صلابت، شهامت، شجاعت، قاطعیت، سازش ناپذیری و روح حماسی حضرت امام حسین(ع) را در شخصیت امام خمینی(ره) متجلی میدیدند و شرایطی که امام حسین(ع) برای رهبر و حاکم جامعه اسلامی توصیف میکرد، در او مییافتند. شعار انقلابیان «خمینی، خمینی تو وارث حسینی» مبیّن این امر است.
1ـ3. شیوه مبارزه
در فرهنگ مکاتب مادی، نباید مشت به نبرد با درفش برود؛ اما مردم ایران تحت تأثیر نهضت عاشورا، روحیه شهادتطلبی امام حسین(ع) و اصحابش را در خاطرهها تکرار میکردند. هنگامی که جوانان انقلابی با شعارهای «اللَّهاکبر» و «توپ، تانک، مسلسل، دیگر اثر ندارد» و... با تانکها و مسلسلهای رژیم ستم شاهی مقابله میکردند، امام راحل(ره) فرمود.
«کیفیت مبارزه را اینکه قیام در مقابل یک حکومت قلدری که همه جا را در دست دارد، با یک عده معدود چه طور باشد، اینها چیزهایی است که حضرت سیدالشهدا به ملت آموخته است». صحیفة نور، ج17، ص 55
مردم از فرد ستیزی به دور بوده و تحت تأثیر رأفت اسلامی و با الهام از سیرة امام حسین(ع) با دشمنان خود (مانند حر بن یزید ریاحی و ...)با شعار «گل در مقابل گلوله»، فریاد میزدند: «ارتش ایران حسینی شده، رهبر ایران خمینی شده». مصطفی کواکیان، هفت قطره از جاری زلال اندیشه امام خمینی(ره)، ص 229
1ـ4. طریق ایام و اماکن عزاداری
ایام عزاداری امام حسین(ع) و اماکنی از قبیل مساجد، تکایا و خیمههای عزاداری امام حسین(ع) به عنوان مهمترین زمان و مکان برای فعالیت نیروهای انقلاب و بیداری مردم از مفاسد حکومت پهلوی و سازماندهی آنان برای راهپیمایی، تظاهرات و فعالیتهای انقلابی، محسوب میگردید.
در طول دو ماه محرم و صفر سال اوجگیری انقلاب اسلامی، نقطه اوج آن، تاسوعا و عاشورای حسینی بود که به کلی پایههای رژیم ستمشاهی لرزید.
سران ساواک در تحلیلهای درون سازمانی خود گفته بودند: اگر ما بتوانیم ماه محرم را به خوبی پشت سر بگذاریم، رژیم پهلوی ماندنی است و همه دیدیم که بعد از اربعین حسینی در سال 1399 ه.ق رژیم2500 ساله شاهنشاهی در کمتر از یک ماه ساقط شد. راهپیمایی عظیم مردم ایران در روز اربعین برابر با29/10/1357بود که پس از23 روز در 22/11/1357 انقلاب اسلامی پیروز شد
دو. تأثیر فرهنگ عاشورا در پیروزی انقلاب اسلامی
با مروری بر مقاطع سرنوشتساز در پیروزی انقلاب اسلامی، مشخص میشود که نقطه آغازین آنها از ایام عزاداری امام حسین(ع) و با الهام از آموزههای نهضت عاشورا بود:
2ـ1. قیام 15خرداد ـ که نقطه عطفی در تاریخ انقلاب شمرده میشود ـ به دنبال سخنرانی شدیداللحن حضرت امام(ره) در بعدازظهر عاشورا (13خرداد 1342) به وقوع پیوست. ایشان در مورد قیام 15 خرداد فرمود:
«ملت عظیم الشأن در سالروز این قیام فاجعه انفجارآمیزی که مصادف با15 خرداد 42 بود، با الهام از عاشورا آن قیام کوبنده را به بار آورد. اگر عاشورا و گرمی و شور انفجاری آن نبود، معلوم نبود چنین قیامی بدون سابقه و سازماندهی، واقع شود».
2ـ2. هفده شهریور نیز یکی از مقاطع مهم انقلاب بود که تحت تأثیر عاشورا و فرهنگ آن شکل گرفت: «هفده شهریور مکرر عاشورا و میدان شهدا مکرر کربلا و شهدای ما مکرر شهدای کربلا و مخالفان ملت ما مکرر یزید و وابستگان او هستند». صحیفة امام، ج16، ص 290
2ـ3. اعلامیه تاریخی امام خمینی(ره) در روز 21بهمن1357 مبنی بر شکستن کودتا و حکومت نظامی رژیم ـ که تصمیم داشتند رهبران اصلی انقلاب را دستگیر کرده و به زعم خویش به انقلاب برای همیشه پایان دهند ـ عملاً نوعی حماسه عاشورایی محسوب میشد. مردم تحت تأثیر اعلامیه و فرمان حسین زمان خویش، به خیابانها ریخته و توطئههای رژیم را درهم شکستند.
امام راحل(ره) در این زمینه میفرماید: «اگر قیام حضرت سیدالشهدا(ع) نبود، امروز هم ما نمیتوانستیم پیروز بشویم. تمام این وحدت کلمهای که مبدأ پیروزی ما شد، برای خاطر این مجالس عزاداری مجالس سوگواری و این مجالس تبلیغ و ترویج اسلام شد». صحیفه امام، ج 16، ص 346
سه. تأثیر فرهنگ عاشورا بر حفظ و تداوم انقلاب اسلامی
فرهنگ عاشورا نه تنها عامل پیدایش اصل انقلاب و زمینهساز پیروزی آن در مراحل مختلف بوده است؛ بلکه همین فرهنگ، عامل اساسی حفظ و تداوم انقلاب اسلامی نیز محسوب میگردد.
اگر انقلاب اسلامی بخواهد بر مبنای آن فرهنگی که شکل گرفته، تداوم یابد؛ باید توجّه ویژه ای به همان فرهنگ داشته باشد: روحیه شهادتطلبی، آزادگی، عزّت نفس، مبارزه با ظلم و ستمگری، مخالفت با تخطّی از احکام اسلام و... در عرصههای مختلف سیاست خارجی و روابط با دیگر کشورها و نیز عرصه سیاست داخلی؛ از سیاستگذاری در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و غیره گرفته تا بخشهای اجرایی و... .
همه باید پایبند به آموزههای نهضت امام حسین(ع) و فرهنگ عاشورا باشند. اگر انقلاب اسلامی توانسته است از کلیه توطئهها جان سالم به در برد؛ اگر جنگ تحمیلی هشت ساله ـ که از سوی تمامی قدرتهای جهانی پشتیبانی میشد ـ نتوانست این انقلاب مردمی و اسلامی را از پای درآورد؛ اگر تهدیدهای دشمنان اسلام، امپریالیسم تبلیغاتی، محاصره اقتصادی، کودتای نظامی و... هیچکدام کوچکترین خللی در عزم و اراده نظام اسلامی وارد نکرد، همه و همه به دلیل همان فرهنگ عاشورایی ملت ایران است. هفت قطره، همان، ص 235
امام خمینی(ره) در این زمینه میفرماید: «این محرّم را زنده نگه دارید. ما هر چه داریم از این محرم است. از این قتل سیدالشهدا(ع) است و شهادت او است. ما باید به عمق این شهادت و تأثیر این شهادت در عالم برسیم و توجه کنیم که تأثیر او امروز هم هست. اگر این مجالس وعظ و خطابه و عزاداری و اجتماعات سوگواری نبود، کشور ما پیروز نمیشد. همه در تحت بیرق امام حسین(ع) قیام کردند. الان هم میبینید که در جبههها وقتی که نشان میدهند آنها را، همه با عشق امام حسین(ع) است که دارند جبههها را گرم نگه میدارند». صحیفه امام، ج 17، ص58
ایشان در جای دیگر میفرماید:
«فداکاری حضرت سیدالشهدا(ع) است که اسلام را برای ما زنده نگه داشته است... باید بدانید که اگر بخواهید نهضت شما محفوظ بماند، باید این نهضتها را حفظ کنید». همان، ج 15، ص331 و230 و جهت مطالعه درباره تأثیرات فرهنگ عاشورا بر انقلای اسلامی ر.ک: عبدالوهاب فراتی، ضیافتی نظری بر انقلاب اسلامی (مجموعه مقالات)، ص 91؛ فصلنامه حکومت اسلامی، سال هشتم، شماره اول بهار 82، (ش 28)، ص 396
